HADÝS LÝTERATÜRÜ

ALE’R-RICAL TASNIF EDILEN HADIS EDEBIYATI
MÜSNEDLER
1-Et-Tayâlisî ve Müsnedi:
Ebu Davud et-Tayâlisî 133’de Basra’da dogdu, 204’de vefat etti.
Müsned:
11 cüz halinde 6 bölümden olusmustur.
2767 hadis içermektedir. 281 sahabî rivayeti vardir.
3. derecede bir kitaptir.
es-Saatî, “Minhatül Mâbûd” adinda musannef tarzina çevrilmis ve “Ta’likul-Mahmûd ale’l-Minhâti’l-Mâbûd” ismiyle yayinlanmistir.


2-El-Humeydî ve el-Müsnedi
El-Humeydî 219 yilinda Mekke’de vefat etmistir. Sâfî’nin arkadasi ve Buhârî’nin hocasidir.
Müsned :
179 sahabînin rivayetini içerir.
1390 hadis mevcuttur.
Habîburrahman el-Azamînin tahkikiyle Hindistan’da 2 cilt halinde basilmistir.

3-Ahmed bin Hanbel ve el-Müsnedi
164’de Bagdat’ta dogdu. Mekke’de Imam Sâfiî’nin derslerine devam etti. Ebu Yusuf’un derslerinde bulundu. Buharî ,Ebu Davut ve oglu Abdullah meshur talebelerindendir. 241 yilinda vefat etti.
Müsned:
904 sahabîden rivayet edilen tekrarli 26.363, tekrarsiz 9339 hadis içerir.
6 ciltlik bir eserdir.
Hadis kitaplarinin 2. derecesinde bir eserdir.
Elimizdeki Müsned nüshalari oglu Abdullah’in rivayet ettigi nüshanin el-Kâtiî tarafindan yapilan rivayetleridir.
Es-Saâtî, Abdullah b. Hanbel’in Müsnedini Alel-Ebvâb’a dönüstürmüs, el-Fethu’r-Rabbânî adinda musannef haline getirmis ve serh yazmistir. Serhin adi:Bulûgu’l-Emânî
Müsned’de Abdullah’in ve Kâtiî’nin ilaveleri bulunmaktadir.

MU’CEMLER
Ale’r-Rical sistemle yazilmis;hadislerin sahabe, suyûh veya beldelere göre,çogu kere alfabetik olarak siralandigi eserlere denir. Mu’cemler ile Müsnedler ayni sisteme sahip olmalarina ragmen, Müsnedler; sahabeleri alfabetik siraya koyup râvîlerini verirken; Mu’cemler buna ilaveten, müellifin kendi hocalarini alfabetik siraya koymasi ile de olur.
Et-Taberânî ve üç Mu’cemi
1. el-Mu’cemu’l-Kebîr
2. el-Mu’cemu’l-Evsat
3. el-Mu’cemu’s-Sagîr


ALE’L EBVÂB TASNîF EDILEN HADIS EDEBIYATI
A) MUSANNEFLER
Konularina göre hadislerin tasnif edildigi eserlerdir.
1-Imam Mâlik ve el-Muvatta’i
Malik b. Enes 93’de Medine’de dogmustur. Nâfî’den ibn Ömer rivayetlerini, sahabelerin amellerini, özellikle Hz. Ömer’in tatbikatini ögrenmistir. 179 yilinda vefat etmistir.
el-Muvatta:
61 kitap içinde tekrarli 1594, tekrarsiz 745 rivayeti vardir.
En meshur ravîsi Yahya b. Yahya’dir.
Önce peygamberden gelen hadisleri, sonra ashabdan gelenleri, daha sonra tâbiundan gelenleri zikretmektedir, son olarak da kendi reyini belirtmektedir
Âli isnâdi sünâî’dir.
Merfu hadislerin yani sira mürsel, mevkuf ve maktu hadisler de bulunmaktadir.
1. derece bir eserdir.
Belag hadisler vardir (senetleri atilmis).
Serhleri: 1-Suyûtî’nin Tenvîru’l-Havâlik’i 2-el-Bâcî’nin el-Muntekâ’si 3-Zurkânî’nin Serhu’l-Muvatta’i

2-Abdurrezzak b. Hemmâm ve El-Musannef’i
126’da San’a’da dogdu. Kendisinden Yahya b. Maîn, Ibn Cüreyye, Ma’mer b. Rasit gibi alimler ilim almislardir. 211’de vefat etmistir.
el-Musannef:
Hadislerin çogu sülasîdir
1390 yilinda el-Meclisü’l-Ilmî tarafindan 11 cilt halinde, Habîburrahman el-Âzamî’nin tahkik ve tahrici ile nesredilmistir.
Herhangi bir serh çalismasi simdilik mevcut degildir.

B) CAMI’LER
“Sahih” ismiyle de bilinir. Dini konularin hemen hepsini kapsayan sekiz ana bölümü ihtiva etme özelligine sahip en kapsamli eserlerdir. Bu bölümler sunlardir:
Iman
Ahkam
Rikak ve zühd
Et’ime ve esribe
Tefsir
Tarih-siyer-cihad
Menâkib
Fiten ve melâhim

1-el-Buhâri ve Sahîh’i
Muhammed b. Ismail b. Ibrahim el-Buhârî 194’de Buhara’da dogdu. 256’da vefat etmistir. En önemli eserleri arasinda et-Târihu’l-Kebîr, et-Târihu’s-Sâgir, el-Edebü’l-Müfred ve el-Câmiu’s-Sahîh adli eserleri sayilabilir.
Sahih:
97 kitap ve 3730 bâbdan, tekrarli 7008, tekrarsiz 2362 rivayetten olusur.
Bâb basliklari Buharî’nin fikhini gösterir.
Hadis kitaplarinin en sahîhi kabul edilir.
1341 muallak hadis vardir. Buhârî bunlari fikhî görüs mahiyetinde senedlerini hazfederek çogunlukla bab basliklarinda kullanmistir.
Meshur râvileri: en-Nesefî (v. 295), en-Nesevî (v. 290), el-Bezdevî (v. 329), Firebrî (v. 320), el-Mehâmilî (v. 330)
Meshur serhleri: Kirmânî (v. 786)’nin el-Kevâkibü’d-Derârî’si, Ibn Hacer (v.852)’in Fethu’l-Bârî’si, Aynî’nin (v. 855) Umdetü’l-Kârî’si, Kastallânî’nin (v.923) Irsâdü’s-Sârî’si, Hattâbî (v. 388)’nin A’lâmü’l-Hadis’i
Imam Zeynüddîn ez-Zebîdî’nin Sahih-i Buhârî’nin ihtisari olan et-Tecrîdü’s-Sarîh adli eseri Babanzâde Ahmet Nâim Efendi ve Kâmil Miras tarafindan Türkçe’ye çevrilmis ve serhedilmistir.

2- Imam Müslim ve Sahîh’i:
Ebu’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc el-Kuseyrî (v. 202-204-206)’da Nisabur’da dogdu, 261’de vefat etti.
Sahih:
54 bölüm ve 1332 bâb içinde tekrarli 5362, tekrarsiz 2846 rivayet içerir.
Bab basliklari Imam Nevevî tarafindan konulmustur.
17 ta’lik vardir.
Birinci derece hadis kitaplardandir. Çesitli rivayetlerde gelen bir metnin degisen kisimlarina ?harfi koymustur.
Eserin basindaki mukaddime kismi ilk hadis usulü çalismalarindan biridir.
Ayni konudaki rivayetlerin degisik lafizlarini, tariklerini, zayif ve kuvvetli rivayetleri sihhat derecelerine göre alt alta koymustur.
Ayni konudaki hadisleri bir arada verir.
En meshur serhleri: Kadi Iyad (v.544) Ikmâlü’l-Mu’lim, Nevevî (v.676) el-Minhâc, el-Mâzerî (v.536) el-Mu’lim, Derbendî (v.1353) Fethu’l-Mulhim.



Sahîhân:
a- Bu iki kitaptan her ikisinin ya da birisinin sartlarina uygun oldugu halde bunlarda yer almayan hadisleri toplamak üzere yapilan çalismalara “müstedrek” denir. En meshur müstedrek; Hâkim en-Neysâbûrî’nin Buhârî ve Müslim’in Sahih’lerini esas aldigi el-Müstedrek alâ Kitabi’s-Sahîhayn’idir.
b- Belli bir kitapta yer alan hadislerin baska senetlerle de vârid oldugunu göstermek üzere yapilmis çalismalara “müstahrec” denir. Bu tür çalismalar adi geçen eserlerin rivayet tariklerini çogaltmis ve hadisin yayginligini ispat etmis olur. El-Ismailî’nin (ö.371) ve el-Burkanî’nin Buhârî üzerine Müstahrecleri, Ebû Avane’nin Müslim üzerine Müstahreci ve Ebû Nuaym’in (ö.430) Sahihayn üzerine telif ettigi müstahreci meshurdur.

Sahihân’in mukayesesi:
Buhari’nin sihhat için ortaya koydugu sartlar Müslim’in sartlarindan daha kuvvetlidir.
Buhârî ravîde görüsmüs olmayi (lika), Müslim ise görüsmüs olabilmeyi sart kosar.
Buharî’nin ravilerini adalet ve zabt yönü Müslim’inkinden daha üstündür.
Müslim, Buhârî’nin talebesidir. Eserlerinden istifade etmis ancak ondan hadis rivayet etmemistir.
Tenkide en az ugrayan hadis kitabi Buhârî’nin Sahîhidir.

Ibn Huzeyme (ö.311) ve Ibn Hibbân’in (ö.354) Sahihleri de meshurdur.

et-Tirmizî ve Câmi’i:
Muhammed b. Isa b. Sevre et-Tirmizî, Tirmiz’de 209 yilinda dogmustur. 279 yilinda ayni yerde vefat etmistir. Tirmizî’nin Sünen’in yanisira el-Ilel ve es-Semâil adli eserleri de meshurdur.

es-Sünen:
Hadis kitaplarinin ikinci derecesine aittir.
“Hasenün garîbun”, “hasenün sahîhun”, “sahîhun hasenün garîbun” gibi terimleri kullanir.
Hasen hadis tabirini ilk defa kullanan muhaddistir.
Tertibi mükemmel tekrari çok azdir. Hadislerin sihhat durumlarini bilhassa illetlerini açiklar.
46 kitap içinde 2496 bâb ve tekrarli 3891, tekrarsiz 3367 hadis ihtiva eder.
Serhleri: el-Mübarek Fûrî (v.1353) Tuhfetü’l-Ahvezî, Ebu Bekr el-Arabî (v.543) Ârizâtü’l-Ahvezî.

Üç Cami’nin Mukayesesi:
Tirmizî hadisçilik noktasinda Müslim’e, Fikhu’l-Hadis noktasinda da Buhârî’ye ait özellikleri toplamistir.
Buhârî ve Müslim’e göre sartlari daha hafiftir.
Tirmizi’nin Cami’i, Buhârî ve Müslim’inkinden daha fazla zayif hadis içerir.
Tirmizî’nin Cami’i, diger hadis kitaplarinda bulunmayan üç özellige sahiptir:
a- Hadisi verdikten sonra, o bâbda kendilerinden hadis rivayet ettigi sahabelerin isimlerini verir. Bu bir çesit tahrîc’tir.
b- Çogu kere, fikhî konularda fakihlerin görüslerini ve görüs ayriliklarini delilleriyle beraber verir.
c- Tirmizî hadislerin illetlerini göstermekte fevkalade israrlidir.

C) SÜNENLER
Sünen, taharetten vasiyete kadar bütün fikhî konulara dair hadisleri ihtiva eden eserlere denir.
Meshur Sünenler
1- Ebu Davud ve Sünen’i:
Ebu Davud es-Sicistânî 202’de Sicistan’da dogmus 275’te Basra’da vefat etmistir.

es-Sünen:
40 kitap, 1889 bâb, tekrarli 4590, tekrarsiz 3784 hadisten olusmaktadir.
Kendi sözüne göre 4800 hadis vardir.
Bâb basliklari kisadir.
Fikihçilarin ragbet ettigi bir hadis kitabi olarak bilinir.
Ebû Dâvûd Süneninin özelliklerini “Risale ilâ ehl-i Mekke” adli eserinde anlatmistir.
Yeri geldikçe hadisler hakkinda bilgi verir.
Ikinci derecedeki kitaplara dahildir.
Hiç sülâsî rivayeti yoktur.
Tertip ve kullanim bakimindan en güzel serhlere sahiptir.
Serhleri: Hattâbî (v.388) Meâlimü’s-Sünen, es-Subkî (v.1352) el-Menhelü’l-Azbi’l-Mevrûd, el-Azimâbâdî Avnu’l-Ma’bûd, es-Sehârenfûrî (v.1346) Bezlü’l-Mechûd

2- Nesâî ve Sünen’i
Ahmed b. Dinar en-Nesâî 214 yilinda Nesâ’da dogmus ve 303 yilinda Mekke’de vefat etmistir.
Sünen(el-Müctebâ)
Sünenler içinde zayif hadisleri ve cerh edilmis ravîleri bulunan bir kitaptir.
51 kitap ve 2400’e yakin bâb içinde tekrarli 5662, tekrarsiz 2515 hadis vardir.
Ikinci derecede bir kitaptir.
Serhleri: Suyûtî’nin (v.911) Zehru’r-Ruba Alel Muctebâ adli serhi ve es-Sindî’nin (1136) Hasiye’si.

3- Ibn Mâce ve Süneni
Ibn Mâce 209 yilinda dogmus ve 273 yilinda vefat etmistir.
Sünen
37 kitap, 1515 bâb, 4332 tekrarli, 3978 tekrarsiz hadis içermektedir.
Tekrardan uzak olusu ve terkîbi bakimindan övülmüstür.
Sülâsî rivayetler vardir.
Makdîsî tarafindan Kütüb-i Hamse’ye dahil edilmistir.
Ikinci derecede bir hadis kitabidir.
Serhleri: Suyutî el-Misbâhu’z-Zücâce, Dihlevî Incâhu’l-Hâce.

4- Dârimî ve Süneni
ed-Dârimî 181’de Semerkand’da dogmus, 255’de Merv’de vefat etmistir.
Sünen
23 kitap, 1403 bâb içinde tekrarli 3367, tekrarsiz 1668 hadis içerir.
Üçüncü dereceden olup Kütüb-i Tis’a’ya dahildir.

5- Dârekutnî ve Süneni
Ali b. Ömer ed-Dârekutnî 385 yilinda vefat etmistir. Kendi eserinde zayif hatta mevzü rivayetler olmasina karsin, Buhârî’nin sahihini elestirmistir.

Sünen
Zayif hatta mevzu hadisler içerir, bunun için Kütüb-i Sitte’de yer almaz.

6- Beyhâkî ve Süneni
Asil adi Ahmed b. El-Huseyn olan bu zat 384’de Beyhak’da dogmus ve 458’de vefat etmistir.
es-Sünenü’l Kübrâ
Bilinen hadis kitaplarinin disinda bir çok hadis ihtiva etmektedir.
Fikhî meseleleri açiklar.
Hadis kitaplarinin 3. tabakasinda yer alir.


ISTIDRÂK VE ISTIHRÂC EDEBIYATI
1- el-Hâkim (405) ve el-Müstedrek’i
2- Ebû Nuaym’in (430) Müstahrec’i
Müstedrek ve müstahrec 2.ve 3. sayfada açiklanmistir.

ÖZEL SISTEMLE MEYDANA GETIRILMIS ESERLER
1- El-Begâvî (516) ve Mesâbîhu’s-Sünne’si
2- Et-Tebrîzî (737) ve Miskâtu’l-Mesâbîh’i

DERLEME NITELIGINDEKI HADIS ESERLERI
1- Ibnu’l Esir (606) ve Câmi’u’l-Usûl li Ehâdisi’r-Resulu
2- Ali el-Muttâkî (975) ve Kenzu’l-Ummâl’i
3- M. Ali Nâsif ve et-Tâcu’l-Câmi’i

ZEVÂID EDEBIYATI
1- el-Heysemî (807) ve Mecme’u’z-Zevâid’i
2- Ibn Hacer (852) ve el-Metâlibu’l-Âliye’si

BELIRLI KONULARA AIT HADIS EDEBIYATI
1- el-Buhârî (256) ve el-Edebu’l-Müfred’i
2- el-Münzirî (656) ve et-Tergîb ve’t-Terhîb’i
3- en-Nevevî (676) ve el-Ezkâr’i

KIRK HADIS EDEBIYATI
Nevevî ve Hanbelî’nin kitaplari


ALFABETIK HADIS EDEBIYATI
1- es-Suyûtî (911) ve el-Câmi’u’s-Sagîr’i
2- Ahmed Ziyaeddin Gümüshânevi (1311) ve Râmûzu’l-Ehâdîsi

HALK DILINDE HADIS DIYE DOLASAN SÖZLERLE ILGILI EDEBIYAT
1- es-Sehâvî (902) ve el-Mekâsidu’l-Hasene’si
2- el-Aclûnî (1162) ve Kesfu’l-Hafâ’si

HADIS DIYE UYDURULMUS SÖZLERLE ILGILI EDEBIYAT
Makdisî (507) Tezkiretü’l-Mevzûât
Ibnü’l-Cevzî (597) Kitâbü’l-Mevzûât
es-Suyûtî (911) el-Leâli’l-Masnûa fi’l-Ehâdîsi’l-Mevzüa
Ibn Arrâk (963) Tenzîhu’s-Serîa
Ali el-Kârî (1014) el- Mevzuat’i’l-Kübrâ, el-Mevzûâtis-Sugra (el-Masnü)

SERH EDEBIYATI
Serh lügatte; genisletmek, tefsir etmek açiklamak, hadis edebiyatinda ise; herhangi bir hadisi veya birçok hadisi ihtiva eden bir hadis kitabinin Arap kaidesine ve ser’i usule göre açiklamakla olusan eserdir
Serh ihtiyaci; 1- Yazarin ilmî seviyesi, 2- Eseri yazmaktaki üslûbu ve 3- Dil hususiyetleri gibi üç ayri noktadan kaynaklanmaktadir.
Serhlerin karakterleri:
- ??? ???? seklinde kaleme alinmis serhler
- ????diye asl’a isaret eden serhler
- Mecz usûlüyle yazilmis serhler, bu serhlerde ? veya ? harfleri metin, ?harfi ise serh oldugunu ifade eder.

** Sayfa 157, 158, 159, 160, 161’i okuyunuz.

HADIS LUGATLERI
1.Ibn Kuteybe (276) Garîbu’l-Hadis
2. ez-Zemahserî (538) el-Fâik fî Garîbi’l-Hadis
3. Ibnü’l-Esîr (606) en-Nihâye fî Garibi’l-Hadis

HADIS LITERATÜRÜ ILE ILGILI BAZI TERIMLER
Sahîhayn: Buhârî ve Müslim’in Sahihleri
Kütüb-i Hamse:1.Sahih-i Buhârî 2.Sahih-i Müslim 3Sünen-i Ebi Dâvûd 4. Sünen-i Tirmizi 5. Sünen-i Nesâî
Kütüb-i Sitte: 1.Sahih-i Buhârî 2.Sahih-i Müslim 3Sünen-i Ebi Dâvûd 4. Sünen-i Tirmizi 5. Sünen-i Nesâî 6.Sünen-i Ibn Mâce
Kütüb-i Tis’a: 1.Sahih-i Buhârî 2.Sahih-i Müslim 3Sünen-i Ebi Dâvûd 4. Sünen-i Tirmizi 5. Sünen-i Nesâî 6. Sünen-i Ibn Mâce 7. Sünen-i Dârimî 8. Muvatta-i Imam Malik 9. Müsned-i Ahmed b. Hanbel

Kaynak: www.mustafakaratas.com